Πως επηρεάζει το λεοντόψαρο τις θάλασσες και τον κόσμο μας
Τα τελευταία χρόνια η άνοδος της θερμοκρασίας στις θάλασσες μας, έχει προσελκύσει μεγάλο αριθμό Λεοντόψαρων ή Λιονταρόψαρων (lionfish) από τον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό.
Τα ψάρια αυτά, των τροπικών θαλασσών, ανήκουν στο γένος Πτερόεις (Pterois), της οικογένειας των Σκορπαινίδων και μέχρι στιγμής, έχουν αναγνωριστεί και ταξινομηθεί δώδεκα είδη του γένους αυτού.
Η εμφάνιση τους είναι τρομαχτική στην αρχή και εντυπωσιακή στη συνέχεια λόγω του έντονου χρωματισμού τους που έχουν και των πτερυγίων που φέρουν. Αυτή η εικόνα τους, είναι που τα καθιστά από τα πιο δημοφιλή ψάρια των ενυδρείων. Το ενυδρείο της Ρόδου τα έχει εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αλλά τα απέκτησε από άλλα ενυδρεία της Αμερικανικής ηπείρου.
Η καταγωγή του λεοντόψαρου
Το νεόφερτο τροπικό λεοντόψαρο Pterois miles, κατάγεται από τον Ινδικό Ωκεανό και μπήκε στη Μεσόγειο το 1991 μέσω του Σουέζ. Το ψάρι αυτό ξεκίνησε από την Ινδονησία και Σουμάτρα και μέσω του Ινδικού απλώθηκε στον Περσικό Κόλπο, στη Νότια Αφρική και στην Ερυθρά Θάλασσα. Το 2010 εμφανίστηκε στη Κύπρο και το 2012 στο Φαληράκι, την Ακαντιά και τη Λίνδο της Ρόδου. Από εκεί πήγε στην Κάσο, στη Γαύδο και το 2015 στη Κρήτη. Ανέβηκε στα Κύθηρα, Πελοπόννησο, Ιόνιο και Αιγαίο. Το 2019, εντοπίστηκε στη Σύρο, Πάρο, Νάξο, το 2020 στα λιμανάκια της Βουλιαγμένης και το 2021 στην Αίγινα. Από το 2022 το βρίσκουμε και στην Χαλκιδική και στις Θρακικές ακτές. Παντού δηλαδή υπάρχει.
Με λίγα λόγια, το ψάρι αυτό εξαπλώνεται γρήγορα αλλά η εξάπλωση του αυτή δεν είναι μεγάλο πρόβλημα για τον άνθρωπο. Είναι όμως για το οικοσύστημα, αφού τα ενδημικά είδη ψαριών δεν αναγνωρίζουν αυτόν τον νεοφερμένο «θηρευτή» και εύκολα γίνονται λεία του. Τα «ντόπια» ψάρια δεν αναγνωρίζουν το είδος αυτό, ούτε ως θήραμα (τροφή) ούτε ως θηρευτή (εχθρό), με αποτέλεσμα αφενός τα λεοντόψαρα να μην κινδυνεύουν από άλλα ψάρια και αφετέρου να βρίσκουν εύκολα τροφή.
Δυστυχώς, οι παρατηρήσεις των ειδικών μας δείχνουν μια γρήγορη εξάπλωση στην Ανατολική Μεσόγειο και γι’ αυτό το έχουν κατατάξει μεταξύ των χωρο-κατακτητικών εισβολέων, που μαζί με άλλα είδη εισβολέων τα ονομάζουν «Λεσεψιανούς μετανάστες». Να αναφέρουμε πως έτσι ονομάζονται οι θαλάσσιοι οργανισμοί που έρχονται από την Ερυθρά θάλασσα μέσω της διώρυγας του Σουέζ στη Μεσόγειο όπως τα λαγοκέφαλα, οι γερμανοί, οι αγριόσαλπες και άλλοι πολλοί. Οι επιστήμονες αναφέρονται σε 240 περίπου νέα είδη θαλάσσιων οργανισμών.
Το όνομα αυτό δόθηκε προς τιμήν του Φερντινάρντ ντε Λεσέψ, αρχιτέκτονα και υπεύθυνου του έργου της διώρυγας του Σουέζ.
Το λεοντόψαρο είναι σαρκοφάγο ψάρι που τρώει τα άλλα είδη ψαριών σε μεγάλες ποσότητες και με πολύ γρήγορες κινήσεις. Αρκετές φορές τρομάζει τη λεία του με γρήγορες κινήσεις των «φτερών» του, την αποπροσανατολίζει και μετά ανοίγει το στόμα του και στην κυριολεξία τη “ρουφά” και την καταπίνει, ακριβώς όπως και οι σκορπίνες, αναφέρει σε συνέντευξη της η βιολόγος κ. Νότα Περιστεράκη του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ.
Μέσα σε λίγα χρόνια, το λεοντόψαρο Pterois miles έχει αποικίσει σχεδόν σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο και οι επιστήμονες ανησυχούν γιατί ο αριθμός τους αναμένεται να αυξηθεί.
Το όνομα που προέρχεται από το ελληνικό «φτερό» και το λατινικό «στρατιώτης» λόγω των εντυπωσιακών δηλητηριωδών αγκαθιών που αποτελούν το τρομερό του όπλο.
Τα ψάρια αυτά εισβάλλουν σε οικοσυστήματα στα οποία δεν υπάρχουν φυσικοί θηρευτές και πολλαπλασιάζονται σε αριθμούς που διαταράσσουν την ισορροπία της βιοποικιλότητας.
Το λεοντόψαρο αυτό, είναι στενός συγγενής του κόκκινου λεοντόψαρου Pterois volitans που συνεχίζει να απειλεί σοβαρά τα οικοσυστήματα των υφάλων στα παράκτια ύδατα των νοτιοανατολικών ακτών των ΗΠΑ και της Καραϊβικής Θάλασσας.
Σε γενικές γραμμές όλα τα λεοντόψαρα μπορούν να ανατρέψουν την ισορροπία των οικοσυστημάτων στα οποία ζούν, αφού πολλαπλασιάζονται ταχύτατα, πιάνουν τα θαλάμια των ροφών, τρώνε τον γόνο, μειώνουν επικίνδυνα τα ψάρια της τροφικής μας αλυσίδας και επίσης μειώνουν τα «φυτοφάγα» ψάρια, γεγονός που επιτρέπει την αύξηση και την ανάπτυξη των φυκιών.
Πολλά λοιπόν είδη έχουν τεθεί σε κίνδυνο αφού τα λεοντόψαρα τρέφονται κυρίως με μικρά ψάρια, ασπόνδυλα και μαλάκια και σε μεγάλες ποσότητες. Μπορούν να φάνε τροφή όγκου περίπου 20 φορές μεγαλύτερου του μεγέθους τού στομάχου τους. Γαρίδες, καβούρια ακόμη και οι πίνες εξολοθρεύονται όπου πάει, απλά γιατί αποτελούν τα αγαπημένα του εδέσματα.
Χαρακτηριστικά- περιγραφή
Το λεοντόψαρο είναι ένα πανέμορφο ψάρι που κατοικεί σε λιμνοθάλασσες και σε θαλάσσιες περιοχές με υφάλους ή με αμμώδη βυθό κοντά σε αυτούς. Προτιμά περιοχές που έχουν βάθος από 2 μέχρι 86μ και θερμοκρασίες 22 – 29,3°C και γι’αυτό τον λόγο συχνά θα το συναντήσουμε σε ρηχά νερά που είναι πιο θερμά.
Συνήθως είναι μοναχικό ψάρι που κρύβεται κατά τη διάρκεια της ημέρας σε σχισμές βράχων, σε σπηλιές ή κάτω από προεξοχές βράχων, ενώ τη νύχτα κυνηγά. Παραμένουν σχεδόν ακίνητα και συχνά με το κεφάλι στραμμένο προς τα κάτω ή προς το άνοιγμα της κρυψώνας τους. Προτιμούν να είναι σε θολές κοντά στην ακτή περιοχές και λιμάνια και έχουν γενικά εχθρική στάση προς τα άλλα ψάρια του υφάλου, αλλά όχι προς τους ανθρώπους.
Τα λεοντόψαρα κινούνται αργά και αλιεύονται πολύ εύκολα με τις κατάλληλες βέβαια προφυλάξεις.
Το μήκος τους κυμαίνεται από 30-45 εκατοστά ενώ έχει καταγραφεί βάρος 1,5 κιλών. Τα θηλυκά την περίοδο της ωοτοκίας απελευθερώνουν δύο συστάδες αυγών γεμάτες βλέννα, τα οποία μπορούν να περιέχουν μέχρι και 15.000 αυγά. Η ζωή τους μπορεί να φτάσει τα 15 χρόνια.
Το δέρμα τους έχει χαρακτηριστικές κόκκινες, λευκές, μαύρες, κίτρινες ή κρεμ, λωρίδες και αυτό τα κατατάσσει στην κατηγορία των ζώων που θέλουν να αποκαλυφτούν, ενώ τα τα θωρακικά τους πτερύγια μοιάζουν με φτερά, γι’ αυτό και το γένος τους ονομάστηκε «Pterois».
Τα αξιοπρόσεκτα, όμορφα και ταυτόχρονα τρομαχτικά του αγκάθια, καλύπτουν όλο το μήκος στης σπονδυλικής στήλης και που είναι ανάλογα με το γένος από 11 έως 13, τα οποία μαζί με άλλα 4 έχουν ένα δηλητήριο για την άμυνα του.
Το δηλητήριο αυτό μπορεί να προκαλέσει στο άνθρωπο οίδημα (πρήξιμο), έντονο πόνο, πιθανή παράλυση, ακόμη και το θάνατο αν το θύμα είναι αλλεργικό.
Έχει το λεοντόψαρο θηρευτές;
Το λεοντόψαρο δεν έχει πολλούς θηρευτές. Εκτός από τις περιπτώσεις μεγαλύτερων ενήλικων ατόμων που μπορεί να φάνε μικρότερα (κανιβαλισμός), τα λεοντόψαρα έχουν πολύ λίγους αναγνωρισμένους φυσικούς θηρευτές, πιθανότατα λόγω των δηλητηριωδών ακανθών τους.
Οι σμέρνες, το ψάρι κορνέτα (Fistularia commersonii) και οι μεγάλοι ροφοί, που όμως τέτοιους δεν έχουμε στα νερά μας, έχουν παρατηρηθεί να κυνηγούν λεοντόψαρα. Επίσης, ορισμένα είδη καρχαριών, που δυστυχώς πάλι δεν έχουμε στα νερά μας, μπορούν να φάνε λεοντόψαρα χωρίς να πάθουν ζημιά από τα αγκάθια. Αξιοσημείωτο είναι πως σε θαλάσσιο πάρκο της Ονδούρας εκπαιδεύουν από το 2011 καρχαρίες ώστε να τρέφονται αποκλειστικά με λεοντόψαρα προκειμένου να ελεγχθεί ο ανησυχητικά αυξανόμενος πληθυσμός τους.
Το λεοντόψαρο δεν είναι επιθετικό ψάρι και δεν θα πλησιάσει τον άνθρωπο για να του επιτεθεί εκτός και αν ο ίδιος το ενοχλήσει. Ο κίνδυνος για τον άνθρωπο προκύπτει, αν όταν δεν το δούμε, το πατήσουμε ή το ακουμπήσουμε. Όπως ακριβώς γίνεται και με τις δράκαινες.
Το τσίμπημα του λεοντόψαρου
Αν τώρα έλθουμε σε επαφή με κάποια αγκάθα του, τότε το σημείο που μας τσίμπησε θα κοκκινίσει και γρήγορα θα έχουμε πολύ έντονο πόνο. Ίσως να παρουσιάσουμε ναυτία, έμετο, πυρετό, δυσκολία στην αναπνοή, σπασμούς, ζάλη, πονοκέφαλο, μούδιασμα, παραισθησία, καούρα, διάρροια και εφίδρωση. Σπάνια δε, μπορεί να προκληθεί προσωρινή παράλυση των άκρων, καρδιακή ανεπάρκεια και πιο σπάνια μπορεί να επέλθει θάνατος σε υγιείς ενήλικες. Όμως, αυτό μπορεί να συμβεί σε πολύ μικρά παιδιά, σε ηλικιωμένους, σε άτομα με ασθενές ανοσοποιητικό σύστημα ή σε άτομα που είναι αλλεργικά στο δηλητήριό τους.
Αλλεργικές αντιδράσεις στο δηλητήριο των λεοντόψαρο περιλαμβάνουν πόνο στο στήθος, δυσκολία στην αναπνοή, πτώση της αρτηριακής πίεσης, πρήξιμο της γλώσσας, εφίδρωση, καταρροή ή μειωμένη ομιλία. Τέτοιες αντιδράσεις μπορεί να εξελιχθούν θανατηφόρες εάν δεν αντιμετωπιστούν και γι’ αυτό απαιτείται αμέσως η επείγουσα ιατρική περίθαλψη σε κέντρο υγείας ή σε νοσοκομείο. Παρόλο που μέχρι σήμερα δεν έχει καταγραφεί θάνατος από τσίμπημα Λεοντόψαρου Pterois miles στη περιοχή μας, θα πρέπει είμαστε πολύ προσεχτικοί. Σύμφωνα με οδηγίες του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, σε περίπτωση αλίευσης του θα πρέπει ο χειρισμός του να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή.
Ποτέ δεν θα πρέπει να απομακρύνεται από το αλιευτικό εργαλείο (δίχτυ, καμάκι, κ.λπ.) με γυμνά χέρια και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να έλθετε σε επαφή με τα αγκάθια του.
Εάν τσιμπηθείτε από αγκάθι Λεοντόψαρου μην πανικοβληθείτε, προετοιμαστείτε να αντιμετωπίσετε τον πόνο που θα έλθει και μην βάλετε κρύες κομπρέσες ή πάγο. Επειδή δε τα περισσότερα τσιμπήματα είναι στα χέρια, αν φοράτε κοσμήματα, αφαιρέστε τα, γιατί το πρήξιμο θα δημιουργήσει προβλήματα. Αν το αγκάθι έχει μείνει μέσα αφαιρέστε το προσεκτικά, καθαρίζετε και απολυμαίνετε την περιοχή.
Έχετε κατά νου πως το δηλητήριο του λεοντόψαρου, όπως και της δράκαινας ή σκόρπαινας, αδρανοποιείται σε θερμοκρασίες 45-50 βαθμούς, οπότε ζεστάνετε νερό σε θερμοκρασία που αντέχει το δέρμα σας και βάλτε μέσα το προσβληθέν μέρος. Θα ανακουφιστείτε και θα σταματήσει η επίδραση του δηλητηρίου.
Το λεοντόψαρο, επειδή καταστρέφει τον ευαίσθητο βιότοπο κάθε ύφαλου που κυριεύει και επειδή πολλαπλασιάζεται πολύ γρήγορα ξεπερνώντας πλέον αριθμητικά τα ιθαγενή είδη σε ορισμένες τοποθεσίες αφού δεν έχουν πολλούς θηρευτές, επιβάλλεται να τα κυνηγούμε και να τα τρώμε. Τα λεοντόψαρα είναι βρώσιμο είδος αν καθαριστούν σωστά, όπως και η σκορπίνα. Επειδή δε κανείς δεν θέλει να σερβίρει ή να φάει «νευροτοξίνες», πρέπει με το που το αλιεύσουμε να κόψουμε σύριζα τις δηλητηριώδεις αγκάθες και μετά να το μαγειρέψουμε.
Κάνει εξαιρετική σούπα, τρώγεται βραστό, τηγανητό, στα κάρβουνα, πλακί και επίσης γίνεται υπέροχο σούσι. Σε πάρα πολλά μέρη θεωρείται από τα πρώτα ψάρια. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα η αξία του είναι σχεδόν διπλάσια από αυτή του φαγκρί (16 $ με 8,45 $ η λίβρα). Στην Κύπρο πωλείται 28 ευρώ το κιλό και θεωρείται πολύ νόστιμο, ενώ στην Κρήτη υπάρχει σε μεγάλες ποσότητες αλλά δεν πωλείται γιατί δεν έχει ζήτηση. Για την ώρα το τρώνε μόνο οι ψαράδες.
Το λεοντόψαρο είναι από τα ελάχιστα επικηρυγμένα ζώα και γίνεται μια προσπάθεια ελέγχου του πληθυσμού του με την θανάτωση του. Στις ΗΠΑ έχει συσταθεί ειδική ομάδα δυτών που επιτίθενται στα ψάρια. Υπάρχουν επίσης και ειδικές παγίδες που τα φυλακίζουν ομαδικά ώστε στη συνέχεια να τα διοχετεύσουν στην αγορά. Στην Καραϊβική, κατασκεύασαν ρομπότ τα οποία επιτίθενται στα ψάρια για να σταματήσουν τον πολλαπλασιασμό τους.
Ανακεφαλαιώνοντας, το λεοντόψαρο είναι ένα ψάρι που μας ήλθε από την Ανατολή και που όπως φαίνεται εγκαταστάθηκε στα μέρη μας και θα μείνει για πάντα.
Για την αντιμετώπιση των δυσμενών επιπτώσεων που δημιουργούνται, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα ελέγχου του πληθυσμού του και ένας τρόπος που βοηθά είναι να γίνει γνωστό ότι είναι εδώδιμο είδος και ότι είναι πολύ νόστιμο. Στην προσπάθεια αυτή σημαντικό ρόλο μπορούν να αναλάβουν τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία, βάζοντας το στα μενού τους.
Επίσης μπορεί περιοδικά να γίνονται εκδηλώσεις από τις Περιφέρειες και Δήμους με γνωστούς και καταξιωμένους σεφ. Παράδειγμα για μίμηση μπορεί να αποτελέσει η εκδήλωση της Αντιπεριφέρειας Λασιθίου που σε συνεργασία με το ΕΛΚΕΘΕ και τους Συλλόγους των Επαγγελματιών αλιέων, διοργάνωσε σε μεγάλο νεόκτιστο ξενοδοχείο της Robinson Club στην Ιεράπετρα (Κουτσουνάρι) εκδήλωση, με σκοπό να γνωρίσει το λεοντόψαρο στο ευρύ καταναλωτικό κοινό, να γνωρίσουν οι παρευρισκόμενοι τη γεύση του και να δείξει σε όλους, τρόπους μαγειρέματος του.
Τέλος, οι κατά τόπους επαγγελματικοί και ερασιτεχνικοί σύλλογοι αλιέων μπορούν να διοργανώνουν περιοδικά διαγωνισμούς υποβρύχιου ψαρέματος.
Στo παρακάτω link μπορείτε να δείτε μια αλιευτική εξόρμηση για λεοντόψαρα στη Pensacola, των ΗΠΑ και σε αυτό θα αντιληφτείτε το μέγεθος του προβλήματος.
Πηγές – Βιβλιογραφία
• https://empmedic.com/el/lionfish-invade-the-mediterranean-first-aid-treatment-after-a-sting/
• https://www. patris.gr/2020/08/06/ to-leontopsaro-erchetai-gia-na-to-fame-enas-eisvoleas-gia-to- piato-mas/
• https://www.boatfishing.gr/leontopsaro-sta-limanakia-voyliagmenis/
• https://www.fishbase.se/manual/English/FishBaseThe_Species
• https://www.haniotika-nea.gr/quot-eisvoli-quot-apo-leontopsara-stis-thalasses-ton-chanion
• https://www.iefimerida.gr/ellada/leontopsaro-halkidiki-deyteri-for
• https://www.invasivespeciesinfo.gov/aquatic/fish-and-other-vertebrates/lionfish
• https://www.kathimerini.gr/life/environment/864227/to-epikindyno-leontopsaro-sti-mesogeio
• https://www.nationalgeographic.com/animals/fish/facts/red-lionfish
