Τεχνικό θέμα: Προβλήματα στην εκκίνηση, 1ο μέρος
Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούµε µε τα προβλήµατα της εκκίνησης που µπορεί να οφείλονται σε διάφορους παράγοντες αλλά θα επικεντρωθούµε ειδικότερα στα ηλεκτρολογικά του κινητήρα έτσι ώστε να είµαστε σε θέση να αντιληφθούµε το πρόβληµα νωρίς πρίν αυτό γίνει σοβαρότερο ή να καθοδηγήσουµε τον ηλεκτρολόγο ή µηχανικό στο που επικεντρώνεται το πρόβληµα ειδικά εάν έχει παρουσιαστεί εν πλώ.
Οι παρακάτω έλεγχοι και διάγνωση γίνονται συνήθως απο το µηχανικό ή τον ηλεκτρολόγο αλλά γνωρίζοντας και εσείς την διαδικασία µπορείτε να δράσετε σωστά στην ανάγκη και να συννενοηθείτε πολύ πιο άνετα τηλεφωνικώς µε το µηχανικό σας απο το να έχετε πλήρη άγνοια για το πως λειτουργεί ένα κύκλωµα εκκίνησης. Σε περίπτωση βλάβης της µίζας ο κατασκευαστής ενίοτε προβλέπει µία διαδικασία χειροκίνητης εκκίνησης αλλά εάν αστοχήσει κάποιος ενδιάµεσος διακόπτης τότε πρέπει να βρεθεί η βλάβη και να επισκευασθεί πρόχειρα για να εκκινήσετε τον κινητήρα απο το να ταλαιπωρηθείτε µε την βοηθητική. Στο πρώτο µέρος θα αναφερθούµε στα προβλήµατα που µπορούν να προκληθούν απο τον διακόπτη της ανάφλεξης και τον διακόπτη νεκράς ενώ στο επόµενο µέρος θα επικεντρωθούµε στις βλάβες της ίδιας της µίζας. Οι οδηγίες που δίνουµε παρακάτω είναι γενικές και πάντοτε θα πρέπει να ακολουθούνται οι οδηγίες του κατασκευαστή καθώς υπάρχουν µικροδιαφορές απο κατασκευαστή σε κατασκευαστή.
Κύκλωµα εκκίνησης
Ηλεκτρολογικά µιλώντας το κύκλωµα της εκκίνησης σε έναν σύγχρονο εξωλέµβιο µε µίζα αποτελείται απο µερικά βασικά κυκλώµατα που λίγο έχουν αλλάξει στον ρού των ετών καθώς η φιλοσοφία ύπαρξης τους παραµένει η ίδια. Οπως γνωρίζουµε όλοι οι σύγχρονοι κινητήρες διαθέτουν:
1. Ενα κύκλωµα αποφυγής εκκίνησης του κινητήρα µε ταχύτητα (στους κινητήρες µε κορδονιέρα αυτό γίνεται µε µηχανικό τρόπο),
2. Ενα κύκλωµα που παρέχει ρεύµα στη µίζα έτσι ώστε αυτή να περιστρέψει τον κινητήρα και να τον εκκινήσει,
3. Ενα κύκλωµα διακοπής της ανάφλεξης για να σβήνει ο κινητήρας,
4. Ενα κύκλωµα διακοπής ανάγκης µε αναδέτη (κλίπ µε σπιράλ). Τα παραπάνω κυκλώµατα είναι βασικά σε όλους τους κινητήρες µε χειριστήριο και µερικά απο αυτά και στους κινητήρες µε λαγουδέρα ενώ σε κάποιες περιπτώσεις συνδυάζονται και µε άλλα κυκλώµατα (έλεγχος εκκίνησης, ιµοµπιλάϊζερ κτλ). Τα 2 πρώτα έχουν να κάνουν µε το «µιζάρισµα» ενώ τα 2 τελευταία µε τον σπινθήρα των µπουζί. Το όλο κύκλωµα εκκίνησης ξεκινά απο τη µπαταρία η οποία παρέχει το ισχυρό ρεύµα που απαιτείται για το «µιζάρισµα» κατά την εκκίνηση του κινητήρα, τις σχετικές καλωδιώσεις, τον διακόπτη ανάφλεξης µε το κλειδί, τον διακόπτη Νεκράς εσωτερικά στο χειριστήριο και το ρελέ (βαρελάκι, µπουτόν-Φωτ.1) που δίνει ρεύµα απο τη µπαταρία στη µίζα καθώς και τις σχετικές ασφάλειες στην ασφαλειοθήκη. Στο παρόν άρθρο θα υποθέσουµε ότι ο ηλεκτροκινητήρας (το µοτέρ) της µίζας και η µίζα εν γένει ως µηχανισµός καθώς και το ρελέ της (µπουτόν) λειτουργεί σωστά και θα καλύψουµε τις βλάβες τους και τη διάγνωση τους σε µεταγενέστερο άρθρο.
∆ιαδικασία εκκίνησης
Στους κινητήρες µε χειριστήριο, ο χειριστής περιστρέφει το κλειδί στον διακόπτη ανάφλεξης και ρεύµα περνάει µέσα στο ρελέ (µπουτόν) της µίζας το οποίο οπλίζει και παροχετεύει ρεύµα υψηλής ισχύος στην ίδια τη µίζα. Για να εκκινήσει ο κινητήρας το χειριστήριο πρέπει να βρίσκεται στην Νεκρά, καθώς ένας διακόπτης (Σχ.1 και Σχ.4) εσωτερικά στο χειριστήριο δεν επιτρέπει την εκκίνηση να γίνει µε εµπλεγµένη ταχύτητα. Αρα για να περιστρέψει η µίζα τον κινητήρα θα πρέπει οι επαφές του διακόπτη ανάφλεξης στη θέση START, ο διακόπτης Νεκράς, οι καλωδιώσεις, το µπουτόν µίζας, η µίζα και η µπαταρία να είναι σε καλή κατάσταση. Ειδάλλως εάν κάτι απο αυτά δεν λειτουργεί σωστά τότε η περιστροφή της µίζας θα γίνει απο προβληµατική έως και αδύνατη.
Πως εκκινεί ένας κινητήρας
Σε έναν κινητήρα µε χειριστήριο ο χειριστής γυρνάει το σχετικό κλειδί στον διακόπτη ανάφλεξης ο οποίος µπορεί να βρίσκεται είτε επάνω στο χειριστήριο είτε είναι εξωτερικά τοποθετηµένος στο κόκπιτ. Το ηλεκτρολογικό κύκλωµα είναι σχετικά απλό στους περισσότερους κινητήρες. Μόλις γυρίσουµε το κλειδί τροφοδοτείται το πηνίο του ρελέ (βαρελάκι, µπουτόν) της µίζας µε ρεύµα το οποίο στη συνέχεια δίνει ρεύµα στη µίζα. Απο εδώ και πέρα θα το αναφέρουµε ως µπουτόν που είναι και η συνηθέστερη έκφραση.
Το µπουτόν της µίζας έχει συνήθως σχήµα κυλινδρικό (Φωτ.1) ή τετράγωνο και στους εξωλέµβιους συνήθως είναι ξεχωριστό απο τη µίζα όπως στις µοτό, µε εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις (π.χ. παλαιότερες µίζες Hitachi σε Yamaha και Mercury Mariner-Φωτ.2).
Το µπουτόν έχει εσωτερικά ένα σωληνοειδές πηνίο (Σχ.1) δηλαδή ένα πηνίο απο χαλκόσυρµα τυλιγµένο σαν ελατήριο. Μόλις µιζάρουµε µε το κλειδί, ρεύµα απο τη µπαταρία απο τον πόλο + διαπερνά τον διακόπτη ανάφλεξης και τον διακόπτη Νεκράς καθώς κλείνουν κύκλωµα οι επαφές του στη θέση START (στο Σχ.1 φαίνεται ανοικτός) ενώ ο διακόπτης Νεκράς είναι επίσης κλειστός (στο Σχ.1 φαίνεται επίσης ανοικτός) και το ρεύµα καταλήγει στο θετικό άκρο (+) του πηνίου του µπουτόν της µίζας µέσω ενός λεπτού καλωδίου.
Το άλλο άκρο του πηνίου συνδέεται µε το (-) δηλαδή κάνει σώµα στον κινητήρα. Αµέσως τότε ένας µηχανισµός ενώνει τις επαφές 1 και 2 στο Σχ.1 – Φωτ.3 και ρεύµα (+) µέσω χοντρών καλωδίων καταλήγει στη µίζα και την περιστρέφει.
Τα καλώδια αυτά είναι αρκετά χοντρά λόγω του ότι µία µίζα µπορεί άνετα να τραβήξει περισσότερα και απο 50 Αµπέρ στιγµιαία κατά την εκκίνηση για αυτό και υπάρχει και το µπουτόν που αναλαµβάνει αυτήν την εργασία. Ο αρνητικός (-) πόλος της µπαταρίας συνδέεται µε τη γείωση (σώµα) τόσο µε το πηνίο του µπουτόν όσο και µε τη µίζα.
Είναι προφανές ότι άν υπάρχει βλάβη στην καλωδίωση, στο µπουτόν ή το πηνίο του, στην ίδια τη µίζα καθώς και στους δύο διακόπτες (Ανάφλεξης και Νεκράς) ή εάν η µπαταρία είναι αφόρτιστη η άχρηστη, τότε η µίζα δεν θα γυρίσει. Ας δούµε λοιπόν βηµατικά κάθε πιθανή βλάβη.
Αρχικές προυποθέσεις για τη διάγνωση
Για να διαγνώσουµε µία βλάβη πρώτα θα πρέπει να αποκλείσουµε τις προφανείς αιτίες για να συνεχίσουµε. Για να ψάξουµε λοιπόν το αίτιο για το οποίο δεν γυρνάει η µίζα θα πρέπει να ελέγξουµε πρώτα τα ακόλουθα:
1. Βεβαιωθείτε ότι η µπαταρία είναι πλήρως φορτισµένη (12,6 Volt) είτε µε ένα πολύµετρο είτε απο το βολτόµετρο του σκάφους. Βεβαιωθείτε ότι οι πόλοι είναι καθαροί (εν ανάγκη τρίψτε τους µε ατσαλόµαλλο,γυαλόχαρτο ή συρµατόβουρτσα) καθώς και οι αντάπτορες που βιδώνουν επάνω τους και σφίξτε τους αντάπτορες καλά ώστε να υπάρχει πολύ καλή επαφή.
2. Αν η µπαταρία είναι εντάξει βεβαιωθείτε πάλι µε το πολύµετρο ακουµπώντας το µαύρο καλώδιο του πάνω σε κάποιο µεταλλικό σηµείο του κινητήρα (σώµα) και το κόκκινο καλώδιο του επάνω στο θετικό πόλο της µπαταρίας. Το πολύµετρο θα πρέπει να δείξει και πάλι περίπου 12,6 Volt. Αν όχι τότε πιθανά υπάρχει κάπου πρόβληµα στις καλωδιώσεις µεταξύ µπαταρίας και κινητήρα.
3. Ελέγξτε για καµµένη ασφάλεια (εάν αυτή υπάρχει) στο κύκλωµα εκκίνησης (START).
4. Ελέγξτε όλες τις συνδέσεις αν είναι οξειδωµένες ή χαλαρές και ειδικότερα στις φίσες µεταξύ πλεξούδας καλωδίων χειριστηρίου και κινητήρα, τα καλώδια που πηγαίνουν στο µπουτόν της µίζας, τις συνδέσεις των δύο χοντρών καλωδίων στο µπουτόν της µίζας (ένα απο τη µπαταρία και ένα πρός τη µίζα-Σχ.2-Φωτ.1) καθώς και τις σχετικές γειώσεις.
5. Αν όλα τα παραπάνω είναι ΟΚ τότε το πρόβληµα θα είναι είτε στο διακόπτη ανάφλεξης (εντός ή εκτός χειριστηρίου), είτε στο διακόπτη Νεκράς εντός του χειριστηρίου είτε στο µπουτόν της µίζας είτε στην ίδια τη µίζα.
Βλάβη στο διακόπτη ανάφλεξης και διαγνωστικός έλεγχος
Ενας διακόπτης ανάφλεξης µε κλειδί στο χειριστήριο φθείρεται και σπάνια λιπαίνεται µε σπρέυ επαφών απο τον ιδιοκτήτη του. Αρα µετά απο αρκετές ώρες λειτουργίας και αρκετές «µιζιές» µπορεί να φθαρούν εσωτερικά οι επαφές που σχετίζονται µε την εκκίνηση και να µην δίνει ρεύµα στο µπουτόν άρα και ρεύµα δεν θα φτάνει στη µίζα. Οι επαφές αυτού του διακόπτη ταλαιπωρούνται έντονα απο σπινθηρισµούς όταν µιζάρουµε ή και πρόωρη φθορά εάν το µπουτόν «κολλάει» και είναι προβληµατικό.
Ο διακόπτης επίσης παρέχει ρεύµα στην ηλεκτρονική ανάφλεξη η το τµήµα ανάφλεξης του εγκέφαλου για να παραχθεί σπινθήρας στα µπουζί. Η βλάβη του όµως όπως και η βλάβη στο διακόπτη του σπιράλ (σβηστήρι-κλίπ ανάγκης στο Σχ.3) έχει να κάνει µε το κύκλωµα ανάφλεξης παρά µε το κύκλωµα εκκίνησης που εξετάζουµε στο παρόν άρθρο.
Αυτό σηµαίνει ότι µπορεί να γυρνά µεν η µίζα αλλά να µην έχουν ρεύµα τα µπουζί, κάτι που ανήκει σε άλλη κατηγορία προβλήµατος. Με τη βοήθεια του εγχειριδίου επισκευών (Σχ.3 -Χειριστήριο) βρείτε ποιές επαφές του διακόπτη (Α και Β για ανάφλεξη και S για εκκίνηση στο Σχ.3) δίνουν ρεύµα στο µπουτόν εάν ο διακόπτης είναι στο χειριστήριο.
Εάν ο διακόπτης είναι στο ταµπλό (Φωτ.4 και όχι στο χειριστήριο και έχετε πρόσβαση (Φωτ.5), βραχυκυκλώστε (µε το χειριστήριο στη Νεκρά) τις δύο σχετικές επαφές για εκκίνηση µε ένα καλώδιο προσεκτικά ή µε ένα κατσαβίδι (αφού τοποθετήσετε το διακόπτη σε θέση ΟΝ) χωρίς να ακουµπήσετε άλλες επαφές του διακόπτη. Εάν ακούσετε τη µιζα να λειτουργεί τότε φταίει ο διακόπτης.
Εάν όχι ελέγξτε το χρωµατιστό καλώδιο (όχι το µαύρο, καθώς το µαύρο είναι η γείωση) που φεύγει απο το χειριστήριο πρός το µπουτόν για τυχόν εκδορές, φθορές, κόψιµο κτλ Αν ο διακόπτης είναι στο χειριστήριο (για να µην το λύσετε και χαθείτε καθώς όλα τα εξαρτήµατα (Σχ.5) θα µπλεχτούν όταν το χωρίσετε στα δύο) µπορείτε να κάνετε ένα απλό έλεγχο µε ένα πολύµετρο.
Βάλτε το πολύµετρο σε θέση Volt DC (συνεχούς ρεύµατος) και µε τη βοήθεια κάποιου ο οποίος θα σας «µιζάρει» γυρνώντας τον διακόπτη ελέγξτε στα άκρα του πηνίου του µπουτόν εάν έρχονται 12V όπως στο Σχ.4 (ή στα άκρα 3 και 4 της Φωτ.3).
Εάν ναι τότε το πρόβληµα είναι στο ίδιο το µπουτόν ή στην χοντρή καλωδίωση της µίζας. Η σχετική διασύνδεση δηλαδή το πού καταλήγει το κάθε καλώδιο φαίνεται και στο Σχ.3 ως τυπικό παράδειγµα ενός παλαιότερου χειριστηρίου απο 2χρονο Αµερικανικό κινητήρα. ∆ιακόπτης Νεκράς (αποφυγής εκκίνησης µε ταχύτητα) Στην περίπτωση που ο κινητήρας µας διαθέτει χειριστήριο υπάρχει συνήθως όπως ήδη αναφέραµε ένας διακόπτης νεκράς (Σχ.3) εντός του χειριστηρίου που ενεργοποιείται µε µηχανικό τρόπο απο το λεβιέ.
Η δουλειά του είναι να αποτρέπει την εκκίνηση του κινητήρα εάν αυτός είναι εµπλεγµένος σε πρόσω ή ανάποδα. Η µίζα κατ’ αυτόν τον τρόπο θα λειτουργήσει µόνο εάν ο λεβιές επιλογής στο χειριστήριο είναι σε Νεκρά (Κράτει). Αντίστοιχες διατάξεις αποφυγής εκκίνησης µε ταχύτητα βρίσκουµε και σε µικρότερες εφαρµογές ιπποδύναµης όπως σε κινητήρες µε λαγουδέρα αλλά εκεί το σύστηµα είναι µοχλικό και όχι ηλεκτρικό.
Επειδή ο διακόπτης βρίσκεται συνήθως στο χειριστήριο θα πρέπει να αποφύγουµε τον πειρασµό να το ανοίξουµε εκτός εάν το επίπεδο µας ξεπερνά αυτό του τυπικού ερασιτέχνη µηχανικού. Εντός του χειριστηρίου υπάρχουν πολλά και διάφορα µικροεξαρτήµατα όπως (Σχ.5), ροδέλες, µπίλιες ασφάλισης, µοχλοσύνδεσµοι και ελατήρια τα οποία ενδέχεται να πεταχτούν απο τα «σωθικά» του χειριστηρίου και να δυσκολευθείτε αρκετά να το ξαναµοντάρετε εάν δεν διαθέτετε το εγχειρίδιο επισκευών.
Χωρίς επίσης εγχειρίδιο αρκετά δύσκολο είναι και το να αναγνωρίσει κανείς ποιο καλώδιο πάει που και πως όλα αυτά διασυνδέονται µεταξύ τους.
Το καλό είναι ότι µπορούµε να ελέγξουµε σχετικά εύκολα τόσο τα εξαρτήµατα όσο και την καλωδίωση έτσι ώστε να αποφανθούµε κατά πόσο το πρόβληµα βρίσκεται τελικά εντός ή εκτός του χειριστηρίου και να πληροφορήσουµε σχετικά τον µηχανικό που θα αναλάβει την σχετική διαδικασία επισκευής. Ενας γρήγορος έλεγχος που κάνουν οι µηχανικοί ειδικά σε παλιά φθαρµένα χειριστήρια είναι ο εξής.
Ο λεβιές τοποθετείται στη θέση Νεκρά (κράτει) και ο τεχνίτης τον κουνάει ελαφρά µπρός πίσω πάντα στη Νεκρά ενώ ταυτόχρονα µιζάρει µε το κλειδί. Εάν βιώσει διακοπές στο µιζάρισµα τότε αποφαίνεται ότι φταίει ο διακόπτης Νεκράς εντός του χειριστηρίου.
Ενας δεύτερος, πιο λεπτοµερής έλεγχος γίνεται µε πολύµετρο στο οποίο πρέπει να γειώνεται το ένα άκρο του και ο κόκκινος ακροδέκτης του να τοποθετηθεί επάνω στο καλώδιο (+ στο Σχ.4) που πηγαίνει στο µπουτόν (ρελέ) που δίνει ρεύµα στη µίζα για να δούµε εάν πηγαίνουν 12 Volt όταν µιζάρουµε (εδώ χρειάζεται ένας βοηθός να µας µιζάρει ενώ ελέγχουµε) µε το λεβιέ στη νεκρά.
Εάν δεν πάρετε κάποια τιµή στο πολύµετρο τότε το πρόβληµα πιθανά να είναι στους διακόπτες εντός του χειριστηρίου αλλά όχι απαραίτητα. Μπορεί να έχουν διαβρωθεί οι επαφές της πλεξούδας στην κεντρική φίσα (Σχ.6) που συνδέει τον κινητήρα µε το χειριστήριο.
Με τη βοήθεια του εγχειρίδιου επισκευών ανα χείρας και λίγη υποµονή µε τις ανάλογες καλωδιώσεις και τα χρώµατα τους, εύκολα µπορούµε να ανιχνεύσουµε ποιό είναι το καλώδιο που καταλήγει στο µπουτόν της µίζας (Στη Φωτ.3 τα καλώδια 1 και 2 δίνουν ρεύµα στη µίζα απο τη µπαταρία ενώ τα 3 και 4 πάνε επάνω στο πηνίο όπου το 3 είναι η γείωση και το 4 έρχεται απο το διακόπτη του χειριστηρίου για να δώσει ρεύµα + στο πηνίο του µπουτόν).
Στη συνέχεια µπορούµε να αποσυνδέσουµε το καλώδιο (το θετικό+ και όχι τη γείωση) που καταλήγει στο µπουτόν της µίζας (4 στη Φωτ.3) και να δούµε που αντιστοιχεί στην κεντρική φίσα. Βάλτε το πολύµετρο στη σκάλα µέτρησης χαµηλών Ωµ και µετρήστε τα άκρα του καλωδίου (ένα στο µπουτόν και ένα στη φίσα). Μπορεί να χρειαστείτε έξτρα καλώδια (προεκτάσεις) για το πολύµετρο για να κάνετε την µέτρηση.
Αν πάρετε τιµή πολύ κοντά στο µηδέν τότε όλα είναι καλά αλλά αν πάρετε τιµή για άπειρο (Ε ή ∞) ή η τιµή είναι υψηλή (αρκετά Ωµ) τότε το καλώδιο είναι πιθανά κάπου κοµµένο ή γδαρµένο και βραχυκυκλωµένο. Αναλόγως την ηλεκτρική εγκατάσταση αυτό µπορεί να σηµαίνει ακόµη και πλήρη αντικατάσταση της προέκτασης της πλεξούδας χειριστηρίου ή αρκετό ψάξιµο στην περίπτωση που η πλεξούδα αποτελείται απο µεµονωµένα καλώδια και είναι τυλιγµένη µε µονωτική ταινία ή πιασµένη µε δεµατικά καλωδίων (τάι ράπς).
Σε αυτή την περίπτωση µονώστε και επισκευάστε αναλόγως το όποιο πρόβληµα. Εάν το πολύµετρο δείξει τιµές χαµηλής αντίστασης κοντά στο µηδέν τότε το πρόβληµα ενυπάρχει εντός του χειριστηρίου και θα έπρεπε να το κοιτάξει µηχανικός ή ηλεκτρολόγος περαιτέρω για να αντιµετωπίσει εσωτερικά στο χειριστήριο την όποια βλάβη.
Εάν κάποιος βέβαια είχε το Σχ.3 ανα χείρας και το µελετούσε λίγο θα έβλεπε ότι µπορεί να βραχυκυκλώσει τις επαφές S και B, κατά συνέπεια θα µπορούσε να δώσει ρεύµα απο τη µπαταρία απευθείας στο µπουτόν µίζας µε ένα ψιλό καλώδιο υποκαθιστώντας το διακόπτη Νεκράς και λύνοντας άµεσα το πρόβληµα καθώς θα λειτουργούσε άµεσα η µίζα.
